10. #96547 entry-ni bir az pessimist yekunlaşdırmışam; davamını da yazım dedim: * film tutunca ikincisini yapmak * glş
"bu problemin öhdəsindən başqa necə gəlmək olar, bilmirəm. çünki insanlara bunları izah etməyə, danışmağa cəhd etməyin - qarşıdakı insan bu mövzuda düşünməyə hazır olmadığı müddətcə - mənası yoxdur. bu da insanları ətrafındakıları dəyişdirməkdən daha çox, bu mövzuda hal-hazırda düşünən insanlarla əlaqə qurmağa, o birilərini dəyərsiz görməyə doğru sıxışdırır.

bunun, insanlara sağlam bir baxış bucağı olub-olmadığından əmin deyiləm. amma hələlik əlimdən bundan daha yaxşısı gəlmir..."

son vaxtlarda, yazıda anlatdığım problemi həll etmək üçün ağlıma fərqli düşüncələr gəldi.

əvvəla, insanların "idrak yanılması"na tabe olduğunu görmək və bunların böyük bir hissəsinin böyük cəhdlər olmadan dəyişə bilməyəcəyinin fərqində olmaq insanın cəsarətini azaldan bir şeydir; çünki bu, insanlar arasındakı əlaqənin çox vaxt limitli qalacağına eyham vurur.* ciddi ölçülərdə limitli klassik nöqtədir: insan yalnızdır. yalnızlığın öhdəsindən gəlmək əgər mümkündürsə, bu ancaq fasiləsiz və şüurlu cəhdlə mümkündür. ancaq bu da, ən yaxın insanların, dostların arasında və şüurlu bir cəhdlə olacaq* bi ihtimal bir şeydir.* öz-özünə deyil! bunun xaricində, hamımız, başqalarına qarşı özümüzü böyük ölçülərdə manipulyasiya edirik; qısacası, hamı özünün haqqlı olduğunu düşünür.

buna qarşı bir "mübarizə" aparmağın sadəlövh, hətta lazımsız bir məşğuliyyət olduğunu anlatmaq artıq mənə gərəksiz gəlir. çünki heç kim dəyişib eliyəsi deyil, heç kimi ciddi qəbul eləməyək gecə-gecə. mübahisənin, ya da müzakirənin ortasında söhbətlə əlaqəsiz, "bax bu sənin elədiyin confirmation biasdı" deyəsi halımız da yoxdu; onsuz da, kimsə başa düşməz. lap desən də, nəyəsə çarə olarmı orası məlum deyil. hər şey bunlardan ibarət də deyil.

mən bu zehniyyəti mənimsəməyə başladım: insanların öz "idrak yanılma"larının fərqinə varmaqlarını gözləməmək lazımdı. edəcəyin və etdiyin hər hərəkəti - insanların necə görəcəyini bilərək, onların baxış bucaqlarını və yanılmaq ehtimallarına görə süzgəcdən keçirəcəkləri filterləri təxmin edərək - etmək lazımdı. bu təxminlər də - ətrafdakı insanların həddindən artıq "standart" olduğunu düşünsək - elə də çətin deyillər. bu səbəbdən, kimlərəsə nələrisə izah edərək yorulmaq əvəzinə; bu "açıqlıq"lardan* bug deyək faydalanmaq və ya bəzi şeyləri "mənim dərdimi anlayarlar" məntiqi ilə etməmək lazımdı. çünki heç kim - hər halda mən də daxil - heç nəyi başa düşməz. çünki dünya, bir insanın digəri haqqında 5-10 dəqiqədən çox düşünməyi üçün həddindən artıq sürətlidi.

bu, başlanğıcda "pessimist" bir vəziyyət kimi görünə bilər; çünki bu düşüncə ilə, hər insanın yalnız olduğunu - yəni özünün də yalnız olduğunu qəbul etmiş olursan. başqaları səni heç vaxt başa düşməyəcəklər, bəlkə də sənə güvənməyəcəklər, hansı şərtlərdə olduğunu, içində olduğun vəziyyəti veclərinə almayacaqlər, buna baxmayaq səni günahkar kimi hiss etdirməyə çalışacaqlar; hər cür zibili edəcəklər, ancaq özlərinin səmimi insan olduqlarına böyük həvəslə inanmağa davam edəcəklər... elə də optimist bir vəziyyət deyil, ancaq daha realist baxsan, əvvəldən bunu qəbul edirsən: başqalarının səni narahat edən tərəflərini öz "idrak yanılmaları"ndan keçirib görməyi çox çətindi. onda, hamı həmişə öz zehninin əsiridirsə; insanlardan daha çoxunu ummaq, daha çox pessimizm yaratmazmı? əvvəlki #96547 entry-də yazdığım kimi, biri öz "idrak yanılması"nın fərqinə vararaq başqalarına bacardıqca anlayışlı davranmağa çalışırsa və qarşılığında necə gəldi davranış görürsə; özünü daha pis hiss etməzmi?

əgər başlanğıc fərziyyən* hipotez "bütün insanların idrak olaraq nə etdiyini bilməyən varlıqlar olduğu"dursa* bunu mən demirəm, daniel kahneman adlı birisi deyir və buna qarşı mübarizə aparmağı heç düşünmürsənsə, onda insanların sənin olduğun nöqtəyə necə baxdığını çox yaxşı və soyuqqanlılıqla başa düşəcəksən. onda, insanların - belə demək mümkündürsə - dingişlikləri sənə böyük haqqsızlıq kimi gəlməyəcək, səndə iyrənmə hissi yaratmayacaq. hissiz olacaqsan, çünki onsuz da gözləyirsən. bu sənə yalnızlıq verəcək, amma o qədər güc də verəcək - çünki indi sənin olduğun vəziyyəti səndən daha yaxşı başa düşəcək birinin olmadığından əminsən. buna görə də, tək çətinliyin öz "idrak yanılma"larındı.

onu da day həll eliyin də; başıboş gəzən, özünü aldadan zobilərdən olmayın.